HASSELT - Twee jaar aan onderzoek en maanden van verdere voorbereidingen gingen vooraf aan de nieuwe expositie ‘500 jaar Reformatie / 400 jaar Synode van Dordrecht in Hasselt’ in het Oude Stadhuis. Samenstellers Marja Montanje en Eppo Schmidt van de Historische Vereniging Hasselt (HVH) ontdekten onder andere dat de Reformatie niet meteen maar heel geleidelijk voet aan de grond kreeg in Hasselt. Ook zagen zij dat de Hanzestad goed vertegenwoordigd was bij de Synode van Dordrecht.
De expositiezaal in het voormalige gemeentehuis is al grotendeels ingericht voor de tentoonstelling, die op 2 juli wordt geopend voor het publiek. Bij binnenkomst springt meteen de meters lange en hoge foto van de Grote Kerk begin 1900 in het oog. Op de vele panelen wordt in beeld en tekst de link getoond tussen Hasselt en de Moderne Devotie, de Reformatie, de Synode van Dordrecht tot het kerkelijk leven in de eerste helft van de twintigste eeuw.
De expositie valt samen met ‘400 jaar Dordtse Synode’, dat medio september door de Vereniging Protestants Nederland wordt herdacht in Hasselt. Deze nationale en zelfs internationale kerkvergadering in 1618 en 1619 moest een conflict beslechten tussen de Arminianen (remonstranten) en de Gomaristen (constra-remonstranten). “Eén van de hoofdpunten was de predestinatie; dat alles voorbestemd is bij de geboorte”, legt Schmidt uit. “Zo vonden de Gomaristen.” Tijdens deze Synode werden besluiten genomen, die in het nadeel van de remonstranten uitvielen. “Aan de formulieren van enigheid werden de Dordtse leerregels toegevoegd”, zo is te lezen in de expo. “Er werd een besluit genomen de Bijbel in de landstaal te vertalen, die we nu kennen als de Statenbijbel.”
Link
Hasselt had een duidelijke link met de Synode. Een van initiatiefnemers was namelijk Petrus Plancius, wiens zoon Petrus Plancius jr. predikant werd in Hasselt. Daarnaast was dominee Hieronymus Vogelius, van 1614 tot 1630 predikant van de Grote Kerk, aanwezig bij de Synode namens de provincie. Hij woonde in het voormalige Maria Klooster aan de Baangracht, de tweede pastorie, die tot het einde van de 19e eeuw als zodanig in gebruik bleef. Daarnaast was Johannes Bogerman, zoon van de gelijknamige predikant van Hasselt, voorzitter van de Synode.
Ook de Reformatie vanaf 1517 - waarbij de 95 stellingen van Maarten Luther een scheiding met de Rooms-katholieke kerk inluidden - komt uitgebreid naar voren in de expo. “Er was in Hasselt een duidelijke overgangsperiode”, legt Montanje uit. “In 1527 en 1528 werd de stad bezet door Gelderse troepen. Anderhalf jaar werd Hasselt niet meer gedomineerd door de RK-kerk. Ze zagen toen: ‘het kan ook anders’.”
Maar dat ging in Hasselt heel geleidelijk. “In de Grote Kerk vonden tot 1582 nog Rooms-katholieke diensten plaats”, aldus Montanje. Sinds 1933 gebeurt dat in de Sint Stephanuskerk aan het Eiland. “Hasselt was de laatste plaats in Overijssel die overging naar het protestantisme”, legt Schmidt uit. “De reden was mede dat Hasselt met de Heilige Stede een bedevaartplaats was. Dat trok volk, daar werd ook aan verdiend.”
Maar dat was het zeker niet alleen, benadrukt Montanje. “Hasselt was niet eens heel erg katholiek. Maar ze vonden dat je niet aan het religieus erfgoed mocht komen. Daarom zetten ze de hakken zo lang in het zand."
Bruna
Naast de Moderne Devotie - een vernieuwingsbeweging die opkwam binnen de RK-kerk in de veertiende eeuw - besteedt de expo ook aandacht aan het kerkelijk leven in Hasselt in de twintigste eeuw en vlak daarvoor. Noemenswaardig vinden Montanje en Schmidt nog de Hasselter dominee Gerhard Bruna, wiens zoon de boekhandel/uitgeverij Bruna startte en waarvan de bekende tekenaar/schrijver Dick Bruna ook een nazaat was. Gerhard Bruna was van 1838 tot zijn dood in 1886 predikant van de Hervormde Gemeente in Hasselt. Hij werd in 1886 begraven op de Algemene begraafplaats in het Van Stolkspark. Zijn grafsteen met afgeknapte zuil staat daar nu nog steeds.
De expo in het Oude Stadhuis is tot eind september te bezoeken.
