ZWARTSLUIS - De tweede restauratiefase van het Rudolf Knol-orgel in de Hervormde Kerk van Zwartsluis start in de week van 21 oktober. Het instrument werd gebouwd in de jaren 1793-1796 door de bekende orgelmaker Rudolf Knol.
In 2007 werd de eerste fase van de restauratie uitgevoerd. Dat bestond uit het herstel van alle technische onderdelen in het orgel, zoals de windlade, de mechanische verbindingen tussen de toetsen en windlade en tussen de registertrekkers en windlade. Tevens werd het schapenleer dat veelvuldig in het orgel is verwerkt, vervangen omdat dit door de tand des tijds was vergaan. Het pijpwerk werd alleen schoongemaakt en weer teruggeplaatst zodat het orgel weer net zo klonk als voor de restauratie.
De huidige tweede fase van de restauratie betreft het herstel van het oorspronkelijke klankbeeld zoals orgelmaker Knol dit aan het einde van de 18e eeuw bedoeld heeft. “Bij een rampzalige restauratie in de jaren ‘30 van de vorige eeuw is naar de inzichten van die tijd de winddruk van het orgel fors verhoogd”, laat de orgelcommissie van de Hervormde Gemeente Zwartsluis weten. “Om het orgel toch nog een beetje te laten klinken, zijn van alle pijpen de gaten in de voetjes, waardoor de pijpen worden aangeblazen, kleiner gemaakt door ze dicht te kloppen. De klank is hierdoor veel vlakker en doffer geworden. Het klinkt zelfs een beetje geforceerd en heeft de neiging om over te blazen. De pijpen krijgen immers lucht in een totaal andere verhouding dan waar ze voor gemaakt zijn. Het pijpwerk wordt onnodig zwaar belast en raakt snel ontstemd.”
Een andere bijkomstigheid, zo gaat de orgelcommissie verder, is dat het orgel door de verhoogde winddruk erg zwaar speelt. “Kortom, de eenheid van het oorspronkelijke concept werd door deze ingrepen totaal verstoord. Bij de restauraties in 1974 en 2007 is deze ontstane situatie niet hersteld. Hoewel beide restauraties kwalitatief hoogstaand waren, ontbrak in 1974 de nodige kennis en in 2007 de financiën om de klank naar de oorspronkelijke situatie terug te brengen.”
De komende tijd worden alle 1.064 pijpen in het orgel één voor één nagezien, indien nodig gerepareerd en vervolgens opnieuw geïntoneerd. “Dat wil zeggen, opnieuw tot klinken gebracht op de oorspronkelijke winddruk”, legt de orgelcommissie uit. “Om te bepalen hoe orgelmaker Knol dit deed, heeft orgeladviseur Stef Tuinstra, die het restauratieproject begeleidt, onderzoek verricht bij alle nog aanwezige Knol-orgels. De intonatie van de orgels in Wieuwerd, Bozum, Geesteren, Hasselt en Zwartsluis is nauwkeurig onderzocht. Er is een duidelijk beeld ontstaan hoe Knol werkte en hoe hij zijn orgels intoneerde.”
Met deze kennis kunnen de medewerkers van Adema’s Kerkorgelbouw in Hillegom aan het werk en de oorspronkelijke klank en daarmee de eenheid als geheel terugbrengen. Verder worden er wat kleine reparaties uitgevoerd, wordt het leer van de blaasbalgen vervangen en wordt het beschadigde schilderwerk bijgewerkt. “Het beoogde eindresultaat is dat Zwartsluis niet alleen in naam, maar ook in klank weer een uniek Knol-orgel terugkrijgt. Een orgel dat werd gebouwd vanuit de late Noord-Duitse baroktraditie met een ruige, stoere en bruisende klank.”
De restauratie werd mogelijk toen eind vorig jaar door de Provincie Overijssel een subsidie voor dit project werd toegekend in het kader van de regeling Restauratie Rijksmonumenten. Verder wordt het project financieel ondersteund door diverse culturele fondsen en levert het Orgelfonds van de Hervormde Gemeente een belangrijke bijdrage. Aan het eind van het jaar wordt een actie gehouden om het nog ontbrekende bedrag binnen te krijgen.
