(door Bas Wilberink)
GENEMUIDEN - Wonder boven wonder vielen er bij de grote Genemuider stadsbrand in 1868 geen doden. Ook zijn er geen meldingen bekend van gewonden. Toch was de ramp voor de tapijtstad groot; een kwart van de bevolking werd dakloos. Bijna 150 jaar later herdenkt Stichting Vrienden van Oud Genemuiden, op donderdag 8 maart in de Meente, deze trieste gebeurtenis.
Het idee ontstond afgelopen zomer bij Jannie Bakker van de Taelkrink. Samen met haar zwager en muzikant Jan Last werkte ze de plannen verder uit. Ook Sijm van Lente van het Historisch Centrum Genemuiden (HCG) sloot zich bij het duo aan. Last schreef voor de gelegenheid twee nieuwe liedjes en stelde aan Bakker twee covers voor om een toepasselijke tekst op te bedenken. Deze worden op 8 maart tussen de verhalen door uitgevoerd door een muziekkwintet.
Verder verslonden de initiators de afgelopen maanden stapels met naslagwerk, om meer te weten te komen over die noodlottige avond op 11 maart 1868. De brand ontstond rond 22.30 uur in een bakkerij in de Langestraat, tegenover de ingang naar de Molensteeg. “Het was heel ingrijpend”, vertelt Bakker. “Binnen een paar uur was een groot deel van alle woningen in Genemuiden afgebrand, met inboedel en al. Het ging om 140 gebouwen, waarvan 105 woningen. Ook het stadhuis, de Kaaischool en vele hooibergen en schuren werden verwoest. Mensen sloegen op de vlucht en probeerden te redden wat er te redden was. Vaak was het niet meer dan de kleding die ze aan hadden.”
Wonderlijk genoeg vielen er geen doden door de brand zelf. “Er was wel een oude, zieke vrouw, die met een trekschuit buiten Genemuiden werd gebracht”, legt Van Lente uit. “Zij overleed later. Hoe het kwam dat er verder geen doden vielen? Mensen gingen de straat op en bonsden op alle ramen. Ook werd de brandklok geluid. Vee werd losgesneden en denderde door de straten.”
Daar komt bij dat de brandweer volgens Bakker in die tijd al redelijk goed georganiseerd was. “Maar de brand ging zo geweldig snel dat er ook ‘fouten’ werden gemaakt”, vertelt ze. “Mannen wilden eerst hun vrouw en kinderen in veiligheid brengen en hielpen daarna met blussen. Maar er stond ook een sterke wind en er waren veel woningen met riet op het dak. Er was eigenlijk geen blussen aan.”
De oorzaak van de Genemuider stadsbrand is nooit duidelijk geworden, hoewel er verhalen de ronde gingen over brandstichting. Het schadebedrag lag alles bij elkaar zo rond de 350.000 gulden.
“Dat werd gedeeltelijk vergoed door de verzekering”, legt Van Lente uit. “Maar meer dan de helft van de huizen was niet verzekerd. Hoewel het met de hulpmiddelen die binnenkwamen wat tegenviel, waren aan het einde van het jaar toch veel van de huizen weer opgebouwd. Daarmee was niet alle schade betaald. Genemuiden bleef nog meer dan vijf jaar lang een armlastige gemeente.”
Bakker: “Er was verder een enorme saamhorigheid. Er waren 600 daklozen van de 2.325 inwoners die Genemuiden toen telde. Waar herberg je die? Maar praktisch iedereen kreeg onderdak. 560 mensen binnen Genemuiden, de rest erbuiten. Door het Rijk werden 100 tenten gestuurd, maar die zijn nooit gebruikt.”
Hoewel er vóór 1868 maar ook daarna veel meer branden plaatsvonden in Genemuiden wordt die van 150 jaar geleden als de meest rampzalige beschouwd. “Dit was in die tijd een groot ding”, legt Bakker uit. “We hebben ook gemerkt dat de reactie na die ramp niet afweek van hoe dat tegenwoordig gebeurt. Zo zag je onlangs na de orkaan op Sint-Maarten allerlei acties, maar ook plunderingen en ramptoerisme. Datzelfde gebeurde toen in Genemuiden.”
Genoeg informatie dus om een speciale avond met verhalen, beeldmateriaal, liederen en toneelspelers aan te wijden. Momenteel wordt door een kleine vijftien man hard gerepeteerd. Verder wordt speciaal voor deze avond een decor gebouwd en krijgen ook de belichting en het geluid speciale aandacht. Deze avond vindt plaats in zaal De Stadskamp van de Meente. Aanvang is om 19.30 uur en de toegang is gratis.
