(door Bas Wilberink)
HASSELT - ‘Rust in vrede na uw strijd voor God en vaderland’. Vele jaren was deze zin - op een grafsteen zonder graf op de begraafplaats in het Van Stolkspark - onleesbaar. Evenals de namen van de twee overledenen: Derk van Assen en Berendina Grolleman. Beide verzetshelden overleefden de Tweede Wereldoorlog niet. Door inzet van Minie Buit van de Historische Vereniging Hasselt (HVH), en met sponsoring door Steenhouwerij Van Ommen uit Kampen en begrafenisondernemer Leen Aarten, is het ‘vergeten monumentje’ weer in oude glorie hersteld.
Al in 2008 trekt deze ‘aparte steen’ zonder graf, gelegen naast het oude baarhuis op het kerkhof, de aandacht van Buit. “Het was me nooit eerder opgevallen”, kijkt de in Genne woonachtige Buit terug. “Ik werd er op geattendeerd door mijn zwager Albert Bruins. Ik werd gegrepen door het verhaal dat er achter schuil ging.”
Tand des tijds
De grafsteen, die op dat moment flink is aangetast door de tand des tijds, dateert uit 1946. “Er ontbraken stukken, de blokken aan de zijkant waren heel slecht, de steen was ver in de grond gezakt en de verf van de letters was er af gesleten”, legt restaurateur Michiel van Ommen uit. Ondanks deze slechte staat kan Buit de tekst op de steen ontcijferen. Ze duikt de geschiedenis in en vindt daar het bijzondere maar tegelijkertijd trieste verhaal van Derk van Assen en Berendina Grolleman.
Beiden worden geboren in Hasselt en trouwen daar ook, in 1918. Omdat Derk in Maastricht werk vindt, als deurwaarder voor de belastingdienst, verhuist het echtpaar uit de Hanzestad. Met het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog wordt hun nieuwe woonplaats ‘een knooppunt van militaire activiteiten’, zo omschrijft Buit het. Derk en Berendina zetten zich in voor mensen op de vlucht, met name Joden die een onderduikplek zoeken. In de zomer van 1943 komt daar een abrupt en triest einde aan. De Duitse ‘sicherheitsdienst’ (SD) doorzoekt hun huis na een anonieme tip en ontdekt het ondergedoken Joodse echtpaar Sandhaus-Hoffnung. Het luidt het begin van het einde in, voor beide families.
Het Joodse echtpaar komt via Westerbork terecht in concentratiekamp Ebensee, een nevenvestiging van Mauthausen. Arnold Sandhaus overlijdt daar in maart 1945. Zijn vrouw Johanna overleefde het kamp. Derk wordt in september 1943, na een wekenlange verhoring door de SD en een vergeefse bevrijdingspoging door zijn verzetsmaten, in de Limburgse plaats Horst gefusilleerd door de Duitsers. Berendina overlijdt op 18 februari 1945 in het Duitse concentratiekamp Ravensbrück.
Herbegrafenis
Na het einde van de oorlog gaan hun families op zoek naar Derk en Berendina. Een bekentenis van SD-chef Richard Nitsch leidt tot de plek waar Derk begraven ligt. Het stoffelijk overschot wordt overgebracht naar zijn geboorteplaats, waar de verzetsheld in 1946 onder grote belangstelling wordt herbegraven in het Van Stolkspark. In 1963 vindt overigens opnieuw een herbegrafenis plaats, op het Ereveld in Loenen. De grafsteen in Hasselt, nu dus zonder graf, blijft staan. Van Berendina is altijd onduidelijk gebleven waar zij begraven of gecremeerd is.
Bijzonder is dat de grafsteen in het Van Stolkspark vanaf 1947 wordt gebruikt als Hasselter locatie voor de Nationale Dodenherdenking. In 1950 verschijnt op de Markt echter een nieuw oorlogsmonument - zonder de namen van Derk en Berendina - waar vanaf dat moment het herdenken van de oorlogsslachtoffers plaatsvindt. En zoals de letters op de grafsteen in het Van Stolkspark vervolgens met de jaren vervagen, verdwijnt ook de kennis over deze twee verzetshelden uit het Hasselter collectieve geheugen.
Daar moet nu, met het door Steenhouwerij Van Ommen gerestaureerde monument, verandering in komen. De steen ziet er weer spic en span uit en heeft zijn vaste plek naast het oude baarhuis teruggekregen. “Ik vind het mooi werk om te doen”, vertelt Van Ommen, die het werk pro deo uitvoerde. “En anders wordt het voor een vereniging als de Historische Vereniging Hasselt ook te duur.”
Verdiend
Minie Buit vindt de spontane sponsoring door Van Ommen maar ook Leen Aarten ‘geweldig’. “Dat het monument er zo verwaarloosd bij lag, bleef me al die jaren plagen”, vertelt ze. “Derk en Berendina hebben dit monument gewoon verdiend. Ze hebben er alles voor over gehad om andere mensen in nood te helpen. Ze waren het middelpunt van verzet in Limburg. Wij willen de grafsteen nu ook op de gemeentelijke monumentenlijst krijgen. We moeten zorgen dat er aandacht voor blijft. De HVH houdt daar toezicht op.”
